Elektrik akımı akışını bir yönde, diğer bir deyişle ileri yönde geçiren ve ters yönde bloke etmek için kullanılan bir komponentdir.
Diyotlar, yarı iletken dediğimiz malzemelerdendir. P ve N birleşimi ile oluşur. (Bazı diyotlarda iki kutup olmasına rağmen PN birleşiminin dışında birleşimler de mevcuttur. )
Bu birleşim Anot, Katot denilen 2 ucu meydana getirir. Anot (P) pozitif (+) ucu, Katot (N) ise negatif ( – ) ucu gösterir.
Diyotlar, genel de Silikon ve Germenyum olarak yapılır. Silikon diyotlara doğru yönde gerilim verdiğinizde, üzerinde 0.6V civarında bir gerilim kalır. Germenyum diyotlara ise doğru yönde gerilim verdiğinizde, 0.3V civarı bir gerilim kalır. (Başka malzemelerde kullanılmaktadır)
Çok çeşitli kılıflarda olabilir. Önemli nokta ise çalışma şekilleridir. Bazen diyotları doğru yönde kullanırız, bazen de ise ters yönde kullanabiliriz. Bu, devrede ne yapmak istediğimize ve kullanıldığı yere göre değişir.
Bazen pratikte yarı iletkenleri ters bağlama yanar deriz. Gerçekten de kolaylıkla yanabilir. Fakat diyotlar ters de kullanıldıklarından belirli bir dayanma gerilimleri ve kırılma gerilimleri vardır. Diyot kataloglarında bu dayanma gerilimleri ve akımları gösterilir. Kaç volt gerilim ile çalışacaksanız o gerilime dayanabilecek diyot seçmeniz gerekir. Halkımızın İlaç kullanımında yaptığı gibi kafadan bilgilerle arkadaşa iyi gelen size iyi gelmez. Yarı iletken kullanıyorsanız mutlaka sınırlarını ve kullanımını bilmeniz gerekir.
örnek, yukarıdaki şekil size 1N4001-1N4007 diyotlarını hangi gerilimde kullanabileceğinizi gösteren bir tablodur. Datasheet denilen malzeme bilgilerini gösteren katalogdan alınmıştır.
ilk satırdaki bilgiler hangi diyodun hangi gerilimlere kadar çalışabildiğini gösterir ( Dayanabileceği ters gerilim değerini) . İkinci bilgi de RMS değer dediğimiz ölçü aleti ile ölçtüğümüz değeri gösterir. OHM kanunu konusunda görmüştünüz.
Yukarıdaki tabloda I yani akım 1.0A olarak belirtilmiş. bu da dayanma akımıdır. 30A ise yaklaşık 8.3ms kadar bu akımda çalışabildiği akımdır. Bunu karıştırmamanız gerekir.
Son olarak, tabloda en alt satırda Forward Voltage 1.0V diyor. Bu da doğru yönde gerilim geçerken üzerinde düşecek gerilimdir.
Örneğin 5V luk bir devrede 1N4001 kullandık. ve devreye direnç koymadık. sadece aşağıdaki gibi bir devre oluşturduk.
Soldaki devrede maksimum akım geçer. çünkü bu şekilde doğru bağlandığında diyot üzerinde 1V kalacağını görmüştük. Geri kalan gerilim başka yere düşemediği için tüm gerilim diyot üzerinde düşecektir. Diyot arızalanacaktır. Bu devrede seri olarak bir direnç koymuş olsak akımı sınırlayarak geri kalan 4V gerilimin direnç üzerinde düşmesini sağlayabilirdik.
Aksine sağ taraftaki devreye baktığımızda ters bağlantı görüyoruz. Bu şekilde bağladığımızda diyot ters yön gerilimini aşmadığımız için diyot yalıtkan durumda bloke olmuş durumda diyebiliriz.
Burada şunu unutmayalım, yarı iletkenler tam bir yalıtkan olamaz. Ters yönde az da olsa bir akım akışı olacaktır. Fakat bu çok küçük olduğundan çoğu zaman yokmuş gibi hesap yapabiliriz. Hatta diyotları ölçü aletiyle diyot kademesinde ölçtüğümüzde ters yönde bir değer okumayız doğru yönde bir değer okuruz. Diyotların ölçümünü de bu şekilde yaparız.
Diyotları nerede ve nasıl kullanacağız.
Diyotlar bazı sınıflara ayrılır. Bizlerde çeşitli devrelerde tecrübe edindikten sonra bunları rahatlıkla ayırabiliriz.
En sık rastlayacağınız yerler besleme devreleridir. Tek yönde iletme özelliği nedeniyle alternatif akımları doğru akımlara çevirirler.
Bu çalışma şeklinde bağlantı şekilleride çeşitlilik gösterir. Aşağıda besleme devrelerinde kullanımına örnekler verilmiştir.
Yukarıdaki doğrultucu örneklerinde, diyotların çalışma şekline göre ve devrenizin durumuna göre seçenekleriniz mevcut. Tam dalga ve köprü tipi devrelerin çıkış grafikleri aynıdır. Aralarındaki fark alternatif taraftaki durumdur. Trafonuz 2 uçlu ise köprü tipini seçmeniz gerekecektir. Tamdalga sistemlerde dikkat ederseniz trafonun diyotlara bağlanan çıkışı 3 uçludur. Bu şekilde trafonuz varsa 2 adet çıkış alacaksanız mesela 2x 12V gibi. 2 tane köprü diyotlu devre olarak da düzenleyebilirsiniz. Aşağıdaki örnekde olduğu gibi.
Buraya kadar Tek yönde akım geçirmesinden dolayı kullanabileceğimiz doğrultucu devrelerine örnek verdik.
Bir başka çalışma şekli de ters yönde koruma yapması dedik. Mesela bir batarya ile besleme yapmak istediniz. Kullanıcının pili ters takma ihtimali var. Devrenizi de korumak istiyorsunuz. Aşağıdaki şekilde devrenizi koruyabilirsiniz.
ZENER DİYOT:
Bir başka ters yönde çalışma şekli ise gerilimi sabitlemek. Burada ki diyotlara ZENER diyot diyoruz. Çeşitli gerilim seviyeleri ve çeşitli güçlerde yapılırlar. Besleme devrelerimizde kullanılabildiği gibi devrelerimizin başka yerlerinde de kullanılarak stabil çalışmasını sağlamaktadırlar.
Zener diyotlar devre üzerinde görünüm olarak diğer diyotlara benzerler. Fakat üzerlerindeki kodlarda 5.1V gibi değerler görebilirsiniz. Değer yerine bir kod görüyorsanız bu da normal diyot olduğunu göstermez. katalog değerlerine bakabilirsiniz. Ayrıca profesyonel bir PCB dizayn edilmişse sağ taraftaki sembolü ya da Z diye bir pozisyon değeri görürsünüz. Bu da size Zener olduğunu gösterebilir. Zener diyotlar devreye ters bağlanırlar. Şayet doğru yönde bağlarsanız normal diyot gibi davranıp sizin geriliminizi sabitlemez.
Zener Diyotların Standart Zener Gerilimleri
BZX55 Zener Diode Power Rating 500mW | |||||||
2.4V | 2.7V | 3.0V | 3.3V | 3.6V | 3.9V | 4.3V | 4.7V |
5.1V | 5.6V | 6.2V | 6.8V | 7.5V | 8.2V | 9.1V | 10V |
11V | 12V | 13V | 15V | 16V | 18V | 20V | 22V |
24V | 27V | 30V | 33V | 36V | 39V | 43V | 47V |
BZX85 Zener Diode Power Rating 1.3W | |||||||
3.3V | 3.6V | 3.9V | 4.3V | 4.7V | 5.1V | 5.6 | 6.2V |
6.8V | 7.5V | 8.2V | 9.1V | 10V | 11V | 12V | 13V |
15V | 16V | 18V | 20V | 22V | 24V | 27V | 30V |
33V | 36V | 39V | 43V | 47V | 51V | 56V | 62V |
Yukarıdaki devrede hem zener diyot hem de normal diyot kullanılıp nasıl bir voltaj sabitlendiği gösterilmiştir. D1:1N4148 normal diyot doğru yönde üzerinde 0.6V kaldığını bildiğimizden gerilimimizi bu kadar arttırabilmek için kullanılabilir. ZD yazan zener diyotlar ters bağlanmıştır. Kullanım şekli budur. Vin geriliminin üst ucu + gerilim alt ucu GND dediğimiz – Ucudur. Rs ise devreden geçecek olan akımı sınırlar. Ayrıca Zener üzerinde kalan gerilim den fazlası Rs seri direnci üzerinde düşer.
ANAHTARLAMA DİYOTLARI:
(SCHOTTKY DIODE ya da SWITCHING DIODE)
Diğer diyotlar gibi, Schottky diyot da bir devrede akım akış yönünü kontrol eder. Bununla birlikte, standart diyotların aksine, Schottky diyot düşük ileri voltaj ve hızlı anahtarlama yeteneği ile bilinir. Bu, radyo frekansı uygulamaları ve düşük voltaj gereksinimine sahip cihazlar için ideal bir seçimdir.
Aşağıdakiler dahil schottky diyot için çeşitli kullanımlar vardır:
Güç Düzeltme . Schottky diyotları, düşük ileri voltaj düşüşü sayesinde yüksek güç uygulamalarında kullanılabilir. Bu diyotlar daha az güç harcar ve ısı emicinizin boyutunu azaltabilir.
Çoklu Güç Kaynakları . Schottky diyotlar ayrıca, bir elektrik şebekesi ve akü ile olduğu gibi çift güç kaynağı kurulumunda ayrılan gücün korunmasına yardımcı olabilir.
Güneş Pilleri . Schottky diyotları, düşük ileri voltaj düşüşü ile güneş pili verimliliğini en üst düzeye çıkarmaya yardımcı olabilir. Ayrıca hücreyi tersinden korurlar.
Schottky diyotun normal bir diyot yerine kullanılmasının başlıca avantajlarından biri, düşük ileri voltaj düşüşüdür. Bu, Schottky diyodunun, birleşme noktaları boyunca sadece 0.3-0.4V kullanarak standart bir diyottan daha az voltaj tüketmesini sağlar. Bunu aşağıdaki çizmlerde daha iyi görebilirsiniz. 2V luk bir giriş schottky diyot kullanılarak 1.7V civarına düşüyor. soldaki devrede ise çıkışta 1.3V kalıyor.
Daha hızlı tepki süresi . Bir Schottky diyot daha küçük gerilimde etkileşime geçebileceğinden, yüksek hızlı anahtarlama uygulamaları için ideal hale getirir.
Daha az gürültü . Schottky diyot, tipik pn eklemi diyottan daha az istenmeyen ses üretecektir.
Daha iyi performans . Schottky diyot daha az güç tüketecek ve düşük voltaj uygulama gereksinimlerini kolayca karşılayacaktır.
Daha az gürültü derken Normal PN eklemli diyottan dedik. Aklınıza bu nasıl bir bağlantı sorusu gelebilir. Schottky diyotlar normal diyotlardan farklı bir birleşim sergilerler. P yerine metal kullanılır.
POWER Diyot: Bu diyotlar normal PN birleşmeli olmakla birlikte yüksek güçler söz konusu olduğundan daha büyük yüzey birleşmeleri vardır. birkaç yüz Amper ve bir kaç bin volt’a kadar çıkabilir.
Güç diyodu büyük bir PN eklemine sahip olduğu için, 1MHz’nin üzerindeki yüksek frekanslı uygulamalar için uygun değildir, ancak özel ve pahalı yüksek frekanslı, yüksek akım diyotları mevcuttur.
Güç diyotları, gücün kontrolsüz şekilde doğrultulmasını sağlar ve akü şarjı ve DC güç kaynakları gibi AC redresörleri ve invertörleri gibi uygulamalarda kullanılır. Büyük güçlerde kullanılanlar metal soğutuculara bağlı olarak satılır.
BYPASS DİYOT: Bu tip diyotlar solar panellerde kullanılır. Solar hücrelerde aynı zamanda hücreleri koruyan diyotlarda vardır. bunları birbirine karıştırmayın. Aşağıdaki şekilde ki gibi bypass diyotlar paralel bağlanırlar, koruma diyotları seri bağlanırlar.
Bypass diyotlarının görevi güneş ışığı gelen yerdeki hücreler ile gölge olan hücreler arasındaki dengeyi sağlamaktır. teoride tüm solar hücrelere paralel bağlamak gerekse de pratikte birkaç hücreye 1 adet bağlanmaktadır.
Güneş panellerinde 2 tip diyot (Normal diyot ve schottky diyot) kullanılır. Fakat schottky diyotların ileri gerilimleri daha düşük olduğundan koruma diyotu olarak kullanılması avantajlıdır.
LED (Işık yayan diyot ) Light emitting diode
Bu diyotlar farklı ışık dalga boylarında ve farklı renklerde olurlar. Doğru yönde gerilim uygulandığında içindeki maddelere bağlı olarak renkleri değişgen ışık yayarlar. Bu görülebilir ışık olduğu gibi IR dediğimiz göremediğimiz dalga boylarına sahip olabilir.
Elektriksel çalışması ise içeriğine göre değişir. Bazı renkli LED diyotlar doğru yönde gerilim uygulandığında, üzerinde 2.8V kalırken bazılarında 3.4V gibi bir gerilim kalabilir. Hesaplarken Pratikte 3V deriz, fakat çalışmada ölçtüğümüzde renkleri farklı olanlarda farklı gerilim değerleri ölçeriz.
Ledler diğer diyotlar gibidir. Kullanımda mutlaka bir seri direnç kullanmalısınız. Yoksa yüksek akım ya da yüksek geriim LED’e zarar verir.
Ledler farklı güçlerde yapılır. SMD olarak yada farklı kılıflarda yapılabilir. Kendi aralarında da çalışma olarak birbirinden ayrılır. Normal led dediğimizde gördüğümüz bacaklı ledler ve smd ledler aklımıza gelse de katalog değerlerine bakmak gerekir. Katalogda yazılan akım değerlerini aşmamak gerekir.
POWER LED dediğimiz ledler 1W 3W ve yukarı güçlerde olabilir.
PROBLEM burada çıkmaktadır. Yarı iletkenler ısındıkça üzerinden daha fazla akım geçer ve maksimum akımı aştıklarında bozulurlar. POWER led ve başka isimlerdeki güçlü ledler sabit akımlı olması istendiğinde soğutucuya bağlanmalıdırlar. Soğutucu yoksa ilk anda çalışsa da uzun vadede akım yükseleceğinden bozunma oluşabilecektir. Işık şiddeti düşecektir. Ya da tamamen bozulacaktır. Bunu önlemek için çalışabildiği akıma göre sabit akımlı LED SÜRÜCÜLER kullanılır. Pratikte 1W lık ledi direnç ile süren arkadaşlar vardır. Bunlar ilk anda sorun olmuyor denilse de uzun süreç de bozunmalar başlayacaktır. LEDlerin bir ömrü vardır. 30000-50000 saat kadardır. Sizler sabit akım sürücüleriyle beslemezseniz bu ömrü çok daha kısaltmış olacaksınız.
Led gerilimlerini gösteren tablo aşağıdadır.
Piyasada gördüğümüz bacaklı ledleri kırmızı mavi yeşil gibi isimlerle alabiliriz. Fakat ürünleri aydınlatma amaçlı kullanmayı düşünüyorsak aşağıdaki gibi KELVİN derecelerine göre almamız gerekir. Kelvin sıcaklık birimidir. Renk sıcaklığı anlamına gelir. Beyaz dediğinizde hangi beyaz derlerse şaşırmayın. Cool White soğuk beyaz rengi warm white denilen ise ılık beyaz olarak değerlendirebiliriz. normalde ise kullanmamız gereken kısım daylight diye tabir edilen gün ışığı yani 3000-5000 arası olandır. Fakat beyaz florasanlar cool white denilen bölgelere tekabül ederler. Daylight florasanlar 3000-5000 arasındadır.
Bir altındaki tabloda ise hangi rengin hangi geleneksel lambaya denk geldiğini görebilirsiniz.
IR LED:
Yukarıdaki bilgiler görünür bölgedeki LED ler içindir. Birde görünmez bölge de olan ledler vardır Bunlara IR led diyoruz. Uzaktan kumanda da gördüğümüz ledler bunlardandır. Bu ledler ise renk bilgisi olmadığından dalgaboyu olarak sipariş edilir. IR led ver dediğinizde verirler fakat bu ledleri IR alıcılarla kullandığınızda belli dalga boylarında maksimum verim elde edildiğini görebilirsiniz. Bundan dolayı siz de alıcınızdan en iyi verimi elde edebileceğiniz dalga boyunda IR led almalısınız.
Not: IR ledler maksimum akımlarına kadar dc olarak sürülebilir. Fakat bu mesafenin kısa olmasına sebep olacaktır. Kumandalarda olduğu gibi DC olsa bile modüle edilmiş bir sinyalle verici olarak çalıştırdığınızda daha verimli olacaktır.
UK alıcı ve vericilerinde 38khz gibi değerler görürsünüz. Bunlar daha iyi verim için modüle frekanslarıdır. Alıcı kısımda bu modüle edilmiş yüksek frekanslı sinyal süzülür ve normal sinyal alıcı üzerindeki işlemciye iletilir. Aşağıda bununla ilgili resmi göreceksiniz.
TVS DİYOT :
Dirençler konusunda varistörleri hatırlarsınız. Bunlar yüksek gerilim geldiğinde anlık kısa devre olarak devrenizi yüksek gerilimden koruma işlemi yapıyordu. Bu diyotlarda devrenizde koruma işlemi yapmaktadır.
Geçici gerilim baskılayıcı diyotlar, geçici yüksek gerilimleri (örn. ESD olayları) devreye zarar vermeden önce güvenli seviyelere anında baskılamak için kullanılan popüler komponenttir. Her ne kadar standart diyotlar ve Zener diyotları, her ikisi de geçici koruma için kullanılabilirlerse de, bunlar aslında düzeltme ve voltaj regülasyonu için tasarlanmıştır ve bu nedenle, geçici gerilim baskılayıcı diyotları kadar güvenilir veya sağlam değildirler. Çalışması esnasında gerilim yükselmesi olduğunda diyot çalışır ve hangi gerilimdeyse devreye o gerilim gider, yüksek gerilimler diyot üzerinden baskılanır. Problem kalkınca yine diyot eski haline gelir ve devre normal çalışır. 5-440V arasında koruma sağlayabilir.
Her ne kadar zener diyotlar da tvs diyot gibi ters gerilim ile çalışıyorsa koruma olarak kullanılması uygun olmaz. TVS nin çok daha hızlı koruma yapmasından dolayı farkı vardır.
AC güç hatları, sinyal ve veri hatları, telekomünikasyon ekipmanları vb. yerlerde kullanılır. Havacılık alanında da çok kullanılır. Devreleri yıldırım etkilerinden arındırabilmek için.
bu sayfadan faydalanabilirsiniz.
Bu tip baskılayıcı sistemlerin anlatıldığı bu sayfaya da göz atabilirsiniz.
VARİKAP DİYOT:
Varaktör diyotları veya varikap diyotları, elektronik endüstrisinde yaygın olarak kullanılan ve voltaj kontrollü değişken kapasitansın gerekli olduğu birçok uygulamada kullanılan yarı iletken komponenttir. Varaktör diyot ve varikap diyot terimleri birbirinin yerine kullanılabilmesine rağmen, günümüzde daha yaygın olan terim varaktör diyodudur. Üzerine uygulanan ters gerilimin değerine göre kapasitesi artar veya azalır. Bu kapasite değeri çok büyük değil daha çok yüksek frekans devrelerinde kullanılsa da düşük frekanslarda da kullanılır. Çalışmasını simulatör üzerinde görmek için aşağıdaki videoyu seyredebilirsiniz.
Kapasitif diyotlar ayarlı devrelerin uzaktan kontrolü, TV ve FM (radyo frekans) alıcı lokal osilatörlerinde otomatik frekans kontrolü ve benzeri devrelerde kullanılır. Telekominikasyonda basit frekans modülatörleri, arama ayar devreleri, frekans çoğaltıcılarda, frekansın 2-3 kat büyütülmesi gibi kullanım alanları vardır.
Varikap Diyot Çeşitlerinden Bazıları:
Kaynak:http://www.elektrikrehberiniz.com/elektronik/ayarlanabilir-kapasiteli-diyot-varaktor-varikap-10471/
- BB105A, B: UHF frekanslı devrelerde kapasite değiştirmek için kullanılır.
- BB121A, B: VHF/UHF frekanslı devrelerde kapasite değiştirmek için kullanılır.
- BB143A, B: FM/VHF frekanslı devrelerde kapasite değiştirmek için kullanılır.
- BB110: FM/VHF frekanslı devrelerde kapasite değiştirmek için kullanılır.
- BB112: GM frekanslı devrelerde kapasite değiştirmek için kullanılır.
FOTODİYOT :
Işık etkisi ile diyotun içerisinden geçen akım azalır veya çoğalır. Bu etki kullanılarak devrelerde gelen veri değerlendirilir. Diyot üzerindeki değişim az olduğundan bu değişimin hissedilmesi ancak op-amp gibi yükselticilerle yükseltilerek mümkün olur. Aşağıdaki devre bu tip bir yükselticiye örnektir. Fotodiyotlar da belli dalga boylarına maksimum tepki verirler. Buna da dikkat etmek gerekir.
Bu adresten de Arduino Analog pinleriyle kullanılmasını görebilirsiniz.
DİYOTLARIN DİJİTAL OLARAK KULLANILMASI:
Diyotlar dijital devrelerde sizlerin yardımcısı olacaktır. Mesela Arduino dijital pimler bazen yetmez oluyor. Bu durumda bazı girişleri veya çıkışları birleştirebilirsiniz. Mesela anahtar kontrolü ya da cisim kontrolü olan yerlerde kontrol 1 ya da 0 oluyor. Motor giderken limit dışına taşma durumu olabilir bu tehlikeli bir durumdur. Bütün limit anahtarlarını tek bir pine bağlayıp herhangi birisi 0 ise ya da 1 ise arduino motorları durdursun diyecekseniz, Diyotlar imdadınıza yetişir. Aşağıdaki resimde olduğu gibi mantıksal kapıları oluşturup durum değerlendirmesi yapabilirsiniz. 3 girişli olması gerekmiyor.
Diyot sayısı arttırılabilir. Bu sayede giriş adediniz artmış olacaktır. ARDuino gibi sistemlerin pim sayısından tasarruf etmenizi sağlayacaktır bir de devamlı o pimleri kontrole gitmeyecektir. Hızınızı arttıracaktır. Tersi yani OR yerine NOT OR = NOR Kapısı dediğimiz devrelerde transistör kullanılmıştır. Bu tip devrelerin transistörlerle de oluşturulmuş şekli vardır. Bu da transistörler konusunda işlenecektir.
Bu çeşitlerden başka diyotlarda vardır. Çeşitli yerli yabancı kaynaklardan bulabilirsiniz. Çok kullanılan ya da ilk etapta çevrenizde görebileceğiniz diyotlara değinmek istedim. Anlatımı basit tuttum. Detaylı anlatımlar için internette tutorial denilen bilgilendirme yerleri vardır.
Şayet dirençler ve ohm kanunu kısmını görmediyseniz bu linkten o bilgilere de erişebilirsiniz.
TÜM DOKÜMANLARA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ.
Hocam süpersiniz , çok anlaşılır teşekkür ederim.